کلبه فرش

گیاهان دارویی متعددی همچون زردچوبه، پاپایا، زنجبیل، سیاه دانه و ... وجود دارند. این گیاهان اثر درمانی زیادی دارند که می­توانند در بهبود اختلالات و بیماری های بدن مؤثر باشند. زعفران و ترکیبات آن نیز نقش مهمی در مهار انواع بیماری­ها دارد.

کلاله خشک شده گیاه کروکوس ساتیووس (Crocus Sativus) که به آن "زعفران" می­گویند بیشتر در کشورهای آسیایی و اروپایی یافت می­شود. ایران به عنوان با بیشترین محدوده کشت زعفران در دنیا شناخته شده و رتبه نخست را در تولید زعفران دارد به طوری که تقریبا 80 درصد این محصول ارزشمند در ایران کشت می­شود. پس از ایران، کشورهای مدیترانه ای در رتبه دوم تولید زعفران قرار دارند. در گذشته زعفران نه تنها در طب سنتی و در درمان اختلالات مختلف مورد استفاده قرار می گرفت بلکه در صنایع مختلفی کاربرد داشت و به عنوان رنگ دهنده طبیعی، چاشنی و طعم دهنده، عطر، نگهدارنده و غیره مورد استفاده بود. زعفران به عنوان گران ترین ادویه در جهان شناخته شده است و در ایران به" طلای قرمز " شهرت دارد.

امروزه زعفران در صنایع مختلف مورد استفاده قرار می­گیرد و کاربردهای فراوانی در صنایع داروسازی، صنایع غذا و نوشیدنی، مواد شیمیایی، مکمل های خوراکی و ... دارد؛ چرا که زعفران دارای ترکیبات و عناصر متنوعی است. از آنجایی که زعفران منبع جدیدی برای درمان شناخته شده است، می تواند در صنایع داروسازی بیشتر مورد استفاده قرار گیرد.

ترکیبات اصلی زعفران:
امروزه تحقیقات زیادی بر روی کاربردهای درمانی و دارویی زعفران انجام گرفته است. تجزیه و تحلیل کلاله‌های قرمز رنگ زعفران در آزمایشگاه­ها نشان داد که زعفران دارای عناصر و ویتامین های فراوانی است. ترکیبات زعفران کروسین، پیکروکروسین و سافرانال می باشند که به ترتیب در ایجاد رنگ، طعم تلخ و عطر زعفران نقش دارند. این ترکیبات دارای ویژگی های مفید و کاربردی هستند و در موارد مختلفی مورد استفاده قرار می­گیرند. کروسین مهم ترین ماده کلاله می باشد که قابلیت حل شدن در آب را به طور کامل دارد و این ویژگی باعث شده که کروسین در فرمولاسیون داروهای مختلف، لوازم آرایشی و بهداشتی، مواد غذایی و... مورد استفاده قرار گیرد.

به طور کلی، کلاله زعفران از 150 ترکیب تشکیل شده است از جمله: کارتنوئیدهای رنگ دهنده مانند کروسین و کروستین. کروسین می تواند به عنوان رنگ افزودنی مورد استفاده قرار گیرد، وزن کروسین 6-16 درصد کلاله های خشک شده زعفران است. ترکیبات مهم دیگری در زعفران به نام پیکروکروسین و سافرانال وجود دارند که عامل طعم تلخ و رایحه زعفران می باشند. همچنین ترکیبات بسیار دیگری در زعفران موجود است که به عنوان ترکیبات رنگی شناخته می شوند؛ این ترکیبات عبارتند از: آلفا-کاروتن، بتاکاروتن، لیکوپن، کاروتنوئید و گلیکوزیدیک، گلیکوزید، دی گلیکوزید، ژنتیوگلیکوزید، زیگزانتین، بتاکروستین، گاماکروستین.

از ترکیبات زعفران، سافرانال (محلول در چربی) و کروستین در تلخی زعفران نقش دارند اما عامل اصلی ایجاد طعم تلخ زعفران وجود ماده ای به نام پیکروکروسین است.

مطالعات نشان می­دهد که ترکیبات شیمیایی دیگری مانند پروتئین، رزین، آمینواسید، لیکوپن، نشاسته و غیره در کلاله زعفران وجود دارد.

آب یکی از ساختارهای اصلی زعفران است که حدود 14 تا 16 درصد کلاله را تشکیل می دهد. دیگر ترکیبات موجود در کلاله شامل مواد نیتروژن دار (11-13%)، عصاره های محلول (41-44%)، فیبرها (12-15%)، قندها (4-5%)، فیبرها (6/0 تا 9/0 %)، روغن های فرار (4-6%) است. دو ویتامین مهم که در کلاله زعفران وجود دارد شامل ریبوفلاوین و تیامین و مقدار کمی بتاکارون است. کاروتنوییدهای دیگری نیز در زعفران موجود می باشند که عبارتند از: زاگزانتین، مانژیکروسین، زانتون کاروتنوئید، گلیکوزیدیک.

کاربردهای دارویی زعفران و ترکیبات تشکیل دهنده آن

افسردگی:
طبق مطالعات صورت گرفته اثرات ضد افسردگی عصاره کلاله زعفران و اتانول موجود در آن، عصاره گلبرگ‌های زعفران و ترکیبات اصلی آن مانند کروسین و سافرانال اثبات شده است. در تحقیق دیگری نیز تأثیر کپسول­های زعفران بر روی افسردگی مورد بررسی قرار گرفته است. در این مطالعات بالینی عوارض جانبی از مصرف زعفران گزارش نشده است.

Withdrawal syndrome:
Withdrawal syndrome در افراد مبتلا به وابستگی های فیزیولوژیکی مانند مواد مخدر وجود دارد. این سندرم در کسانی که مصرف مواد مختلف را قطع می کنند یا کاهش می دهند، ایجاد می­شود. نشانه ها و علائم آن بسته به ماده قطع شده متفاوت است. کلاله های زعفران و ترکیبات آن با افزایش سطح دوپامین و گلوتامات در مغز، موجب کاهش این سندرم می شود. دوپامین هورمونی است که در صورت ترشح شدن، احساس لذت و خوشی شدیدی ایجاد می­کند. گلوتامات نیز هورمونی است که بر یادگیری و حافظه فرد نقش دارد. مطالعات نشان می­دهد که کروسین موجود در زعفران با ترشح این دو هورمون موجب کاهش این سندروم می­شود.

Spatial memory:
در علوم روانشناسی شناختی و اعصاب، حافظه فضایی بخشی از حافظه است که مسئول ضبط اطلاعات درباره موقعیت مکانی و جهت گیری فضایی انسان و حیوانات است. گیاه زعفران و ترکیبات آن مانند کروسین، نقش مهمی بر روی این بخش از ادراک و شناخت دارند. در این صورت زعفران بر روی درمان بیماری آلزایمر (AD) خفیف، متوسط و شدید نقش مهمی ایفا می­کند. همچنین زعفران به بهبود اختلالات عصبی در مغز مانند پارکینسون کمک می­کند. جهت درمان پارکینسون به عنوان یکی از اختلالات فرایندهای عصبی در مغز، کروستین به موش های آزمایشگاهی تجویز شد؛ نتایج حاکی از آن بود که ترکیبات فعال زعفران خاصیت ضد انقعادی دارند.

اسکیزوفرنی:
اسکیزوفرنی نوعی اختلال روانی بسیار جدی است که بیش از 1درصد از جمعیت جهان به آن مبتلا هستند. علائم بیماران اسکیزوفرنی می­تواند در سه دسته اصلی قرار گیرد: اختلالات شناختی، علائم مثبت و علائم منفی که به ترتیب بر حافظه و ادراک، اختلالات ایجاد شده در فرآیند تفکر و ارتباطات اجتماعی اثر دارند. نتایج مطالعات بالینی بر روی بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی نشان داد که مصرف کروسین و عصاره زعفران به مقدار دو بار در روز برای این بیماری بسیار ایمن است و منجر به بهبود این بیماری می‌شود.

اضطراب، استرس و بی خوابی:
اضطراب یک اختلال رفتاری است که بدن برای پاسخ به محرک های تنش زا و تهدید کننده از خود بروز می­دهد. اضطراب که انواع مختلفی از خفیف تا متوسط دارد به عنوان یک موضوع مهم در حوزه بهداشت عمومی در سراسر جهان شناخته شده است. مطالعات نشان می دهد کروسین به عنوان یکی از ترکیبات مهم زعفران نقش حیاتی در کاهش اضطراب دارد. علاوه بر این، محلول عصاره زعفران و سافرانال نیز می تواند تأثیر مثبتی بر روی بهبود این عارضه داشته باشد. اثر کروسین زعفران بر کاهش سطح استرس به اثبات رسیده است.

سطح قند خون:
بر اساس مطالعات مختلف اثبات شده، کروسین به عنوان یکی از ترکیبات اصلی زعفران می تواند در کاهش سطح قند خون نقش موثری داشته باشد. بنابراین، برای بیماران مبتلا به اختلالات خونی مفید است.

اثرات ضد سرطانی:
مطالعات نشان می­دهد که عصاره زعفران، کروستین، کروسین، سافرانال و پیکروکروسین با دارا بودن خاصیت ضد سرطانی، تأثیر مثبتی بر توقف رشد سلول های سرطانی و تومور دارند؛ اما جهت اثبات این موضوع باید مطالعات بیشتری بر روی انواع سرطان ها و تومورهای مختلف صورت گیرد.

ترمیم زخم های سوختگی:
تحقیقات صورت گرفته بر روی زخم های سوختگی درجه دوم حیوانات نشان داد که عصاره زعفران تأثیر مثبتی بر درمان این نوع سوختگی دارد. این موضوع خاصیت ضد التهابی و آنتی­اکسیدانی زعفران را اثبات می کند. به طور خلاصه، زعفران و ترکیبات اصلی آن مانند کروسین و سافرانال خواص دارویی قابل توجهی از قبیل ضد سرطان، آنتی اکسیدان و غیره را از خود نشان دادند که می تواند جهت درمان بیشتر اختلالات و بیماری های بدن به کار رود.

نتیجه گیری:
مطالعات مختلف صورت گرفته بر روی کاربردهای دارویی و درمانی زعفران نشان داد که خواص آنتی­اکسیدانی زعفران به علت وجود نوعی کارتنوئید منحصر به فرد به نام کروسین است. محققان مواد تشکیل دهنده زعفران از جمله پیکروکروسین، کروسین و سافرانال را در میان کشورهایی که به عنوان مشهورترین تولیدکنندگان زعفران شناخته شده­اند بررسی کردند. این مطالعات آزمایشگاهی نشان داد که زعفران ایران دارای بیشترین میزان ترکیبات اصلی است که این موضوع می تواند به علت موقعیت مکانی و آب و هوای این کشور باشد و درجه خلوص آن غیر قابل انکار است. کلاله زعفران از ترکیبات مختلف و عناصر فعال تشکیل شده است که نقش مهمی در کنترل اختلالات داشته و اثرات مثبتی روی سلامتی دارد. با توجه به خواص مختلف زعفران همچون ضد رشد تومور، ضد میکروب، ضد التهاب، آنتی­اکسیدان، ضد دیابت، محافظ کبد، تقویت کننده قلب و... می تواند جهت پیشگیری و درمان بسیاری از بیماری ها مورد استفاده قرار گیرد. زعفران و مهم ترین عنصر فعال آن یعنی کروسین خالص، بسیار ایمن می باشند و بر مبنای مطالعات بالینی صورت گرفته در نسبت های مختلف تجویز شده، هیچ گونه عوارض جانبی گزارش نشده است.